У рэдакцыйна-выдавецкай установе “Літаратура і мастацтва” выйшла кніга Паўла Шпілеўскага “Беларусь у абрадах і казках”,

перакладзеная на беларускую мову Аляксандрам Вашчанка.

Апошнім часам да ўдзельнікаў беларускага літаратурнага працэса прыйшло трывалае ўсведамленне каштоўнасці перакладу. Прычым як праз увасабленне на беларускай мове твораў іншых народаў свету, так і наадварот. Сведчаннем такой пазіцыі з’яўляецца аднаўленне серыі “Скарбы сусветнай літаратуры”, ініцыятывы дзяржаўных і прыватных выдавецтваў. Але пры аналізе выдадзеных кніг, а не публікацый у перыёдыцы, нельга не звярнуць увагу на наступную акалічнасць: увага перакладчыкаў звернута на ўсе мовы… акрамя рускай.

Пры ўважлівым разглядзе сітуацыі становіцца зразумелай унутраная логіка працэсу. Сапраўды, найбольшую патрэбу ў перастварэнні маюць творы іншамоўных аўтараў, якія недаступныя для большасці чытачоў на мове арыгіналу. Паколькі насельніцтва краіны свабодна валодае рускай мовай, неабходнасці ў тэрміновым перакладзе яе літаратуры нібыта няма. Навошта тады на беларускай мове выходзіць “Беларусь у абрадах і казках”?

Для адказу на гэтае пытанне нагадаем чытачу пра некаторыя факты з біяграфіі яе аўтара, вядомага беларускага пісьменніка, этнографа, краязнаўцы, фалькларыста, журналіста і тэатральнага крытыка ХІХ стагоддзя Паўла Шпілеўскага. Сын праваслаўнага святара, выпускнік Мінскай семірыі і Пецярбургскай духоўнай акадэміі, кандыдат багаслоўя, ён некаторы час выкладаў у Варшаве, а апошнія гады свайго кароткага жыцця правёў у Санкт-Пецярбургу. Такім чынам, пераважны перыяд яго творчай дзейнасці адбываўся не ў беларускамоўным асяроддзі.

Але самае галоўнае, што ў той час яшчэ не існавала беларускай літаратурнай мовы. Таму Шпілеўскі быў вымушаны пісаць пісаць па-руску, але, як адзначае перакладчык А.Вашчанка, “народныя песні, прыказкі, прымаўкі, якія ён ўжываў у сваіх творах, заўсёды выдзяляў курсівам і перадаваў з усімі арфаэпічнымі асаблівасцямі роднай мовы”. Таму падаецца цалкам лагічным увасобіць нацыянальныя па духу працы Шпілеўскага па-беларуску.

За сваё кароткае жыццё аўтар, які памёр у 1861 годзе, нават не дажыўшы да свайго 38-годдзя, напісаў багатую колькасць прац. Але зараз нашчадкам часцей за ўсё вядомая толькі яго кніга “Путешествие по Полесью и Белорусскому краю”, тады як астатнія публікацыі раскіданыя ў перыёдыцы. Перакладчык узяў на сябе задачу пазнаёміць чытачоў з як мага больш шырокай колькасцю артыкулаў і даследаванняў Шпілеўскага. У кнізе “Беларусь у абрадах і казках” чытач знойдзе ўрыўкі з прац “Беларускія павер’і”, “Беларусь у характарыстычных апісаннях і фантастычных павер’ях”, “Даследаванне аб ваўкалаках” і шэраг іншых публікацый. Дапаўняюць кнігу каментарыі аўтара, перакладчыка, спіс прац Шпілеўскага і рэкамендуемая літаратура па тэме.

Як адзначае А.Вашчанка, асноўная заслуга П.Шпілеўскага бачыцца ў тым, што “у самыя змрочныя часы нашай гісторыі ён адстойваў самабытнасць і таленавітасць свайго народа, захаваў для нас перліны вуснай народнай творчасці беларусаў і спрыяў іх папулярызацыі сярод адукаваных чытачоў”.