Апошнім часам у гутарках паміж прыхільнікамі музы Кліо актыўна абмяркоўваецца творчасць Анатоля Тараса.

Фота з сайта historialis.com

Дыяпазон эмоцый сягае ад эйфарыі і захаплення да поўнага непрымання. Хто ж лепш раскажа пра свае выданні, чым сам аўтар: гісторык, кнігавыдавец, заснавальнік серыі “Неизвестная история”, які з’яўляецца аўтарам больш за 80 кніг па самай разнастайнай тэматыцы: гісторыі, псіхалогіі, ваеннай тэхніцы, баявых мастацтвах.

– Анатоль Яфімавіч, якое месца сярод вашых даследаванняў займае беларуская гісторыя? Як вы прыйшлі да гэтай тэматыкі?

– Зараз гісторыя выйшла на першы план у маім жыцці. Ад іншых тэмаў я імкнуся адмовіцца. Спадзяюся, да лета 2011 года разлічыцца з усімі запазычанасцямі і займацца менавіта праблемамі беларускай мінуўшчыны.

Увогуле, уласнай творчасцю пачаў займацца досыць даўно. Спярша гэта была навука. Я паспяхова абараніў кандыдацкую дысертацыю па педагогіцы і доктарскую дысертацыю па псіхалогіі. У 1990-я гады пачаў працаваць галоўным рэдактарам у выдавецтве “Харвест”. Выдаваў “Бібліятэку практычнай псіхалогіі”, дзе выйшла каля 80 тамоў, з іх 60 маіх.

У 2004 годзе я заказаў аднаму маскоўскаму аўтару, Аляксандру Шыракараду, кнігу пра маскоўска-польскія адносіны, прысвечаныя гістарычнаму прамежку ад Кіеўскай Русі да сучаснасці. Усяго 500 старонак. Калі пачаў яе рэдагаваць, нічога не ведаў пра беларускую гісторыю. Таму спярша толькі вышукваў логіку і правяраў факты. Паступова прыйшоў да пераканання, што далёка не ўсё з апісваемых падзей – праўда. Пайшоў у бібліятэку, паглыбіўся ў навуковую літаратуру і прыйшоў да высновы, што на пераважнай большасці старонак гэтага аўтара адлюстроўваецца несапраўднае разуменне нашай гісторыі.

У сваёй працы А. Шыракарад даказваў, што Масква з’яўляецца цэнтрам сусвету. Ён хлусіў там, дзе яму было зручна. Мне стала крыўдна за гісторыю сваёй краіны. Я адмовіў аўтару і вырашыў напісаць кнігу самому. Два гады збіраў матэрыялы. У 2006 годзе 800-старонкавае выданне “Войны Московской Руси с Великим княжеством Литовским и Речью Посполитой в ХIV—XVII вв.” трапіла на паліцы кнігарняў. У пачатку 2008 года выйшла “Анатомия ненависти. Русско-польские конфликты в ХVIII-ХХ вв.”, пазней складзены мной зборнік “История имперских отношений: Беларусы и русские. 1772-1991 гг”. Мне здаецца, гэта быў аргументаваны адказ А. Шыракараду. Яго аргументы на 500 старонках былі аспрэчаны мной на 2400. У сваіх кнігах я не праводжу класічнага навуковага даследавання. Хутчэй, абагульняю прачытанае, адмаўляўся ад розных версій адных і тых жа падзей і выбіраю тую, якая мне здаецца больш праўдзівай.

– Якой была рэакцыя чытачоў?
– Першая кніга разышлася чатырма накладамі па 3 тысячы кожны. Другая – двума накладамі такой колькасці. Зборнік выйшаў трыма накладамі агульнай колькасцю 4800 асобнікаў. Улічваючы сённяшнія рэаліі і стаўленне чытачоў да кніг наогул і беларускай гісторыі ў прыватнасці, гэта быў грандыёзны поспех.

Чаму чытачоў зацікавілі мае працы? Мяркую, сваю ролю тут адыграла некалькі фактараў. Па-першае, ніхто з нашых гісторыкаў даўно не пісаў вялікіх абагульняльных прац. Па-другое, для маіх выданняў характэрны лёгкі стыль, тады як большасць навукоўцаў, на жаль, ужываюць канструкцыі, складаныя для разумення. Па-трэцяя, прынцыповым было выкарыстанне рускай мовы. Па маіх падліках, толькі каля 10% беларусаў рэгулярна чытаюць выданні на сваёй роднай мове.

– А ці гатовыя вы пры магчымасці перайсці да напісання даследаванняў па-беларуску?

– Праблем не бачу. Я добра валодаю беларускай мовай, прыкметна лепш, чым шэраг прадстаўнікоў інтэлігенцыі. Акрамя таго, ужо назапашаны вопыт рэдагавання. Напрыклад, па-беларуску выходзіла кніга Дзмітрыя Сасноўскага “Гісторыя беларускай музычнай культуры ад старажытнасці да канца XVIII стагоддзя”.

– Даследаванні па гісторыі Беларусі, напісаныя на рускай мове, выдадзеныя ў Расіі… Ды яшчэ і ў назве на першым месцы суседняя краіна. Дык каму адрасаваныя вашы выданні?

– Як беларускаму, так і расійскаму чытачу, бо прысвечана гісторыям гэтых краін. У назвах маіх кніг закладзены дакладны камерцыйны разлік. Справа ў тым, што больш за 90% кніг выдавецтва “Харвест” ідзе на продаж у Расію. А нашым суседзям цікавая толькі ўласная гісторыя. Кнігі пра Беларусь, Літву, Украіну яны купляць не будуць. Таму выкарыстоўваю эфект “траянскага каня”: стаўлю ў назве на першым месцы словы “Расія” або “Маскоўскі”. Між тым у расійскай гістарычнай навуцы дагэтуль пануе афіцыйная канцэпцыя, выкладзеная ў творах М. Карамзіна, С. Салаўёва і В. Ключэўскага. У яе аснове канцэпцыя пра выключную ролю Расіі, яе станоўчую ролю ў развіцці суседніх рэгіёнаў. Праз уласныя кнігі спадзяюся пазнаёміць расійскіх і беларускіх чытачоў з альтэрнатыўнымі поглядамі на гісторыю. Даказваю, што Расія заўсёды з’яўлялася каланіяльнай імперыяй.

– Як адбываецца працэс падрыхтоўкі сваіх і чужых выданняў да друку?

– Выглядае гэта наступным чынам. Да мяне ў рукі трапляе рукапіс. Калі бачна, што ён будзе цікавы чытачу, пачынаю шукаць прыватнае выдавецтва, якое згодзіцца яго надрукаваць. Часцей за ўсё, за вельмі сціплы ганарар. У сярэднім выходзіць адно выданне ў месяц. Спачатку гэта былі кнігі ў чужых серыях. Зараз стварыў серыю “Неизвестная история”, якая ў асноўным прысвечана падзеям з мінулага Беларусі і Расіі. Цікава, што шэраг выданняў выходзіць якраз у суседняй краіне. Нават там знаходзяцца людзі, якія дзеля камерцыйнага прыбытку гатовыя друкаваць кнігі, якія не супадаюць з афіцыйным пунктам гледжання.

– Якія вашыя далейшыя планы?
– Зараз у друку адначасова знаходзяцца адразу некалькі выданняў. Гэта кнігі Анатоля Грыцкевіча “Борьба за Украину в 1918-20 гг.” і Ніны Стужынскай “Беларусь мяцежная”, прысвечаная антысавецкаму руху ў Беларусі ў 1920-я гады; манаграфія, у якой аналізуюцца пытанні партызанскага руху падчас Вялікай Айчыннай вайны (збольшага па матэрыялах Украіны); даследаванне Максіма Кірчанава “Интеллектуальная история белорусского национализма”, а таксама зборнік артыкулаў “Беларусь превыше всего”. Наогул, любая гістарычная кніга – сучасны погляд на даўніну. На мой погляд, у гістарычнай навуцы незалежнай Беларусі дагэтуль пануе савецкая ідэалогія. У сваіх кнігах мне б хацелася выказаць беларускі погляд на мінулае.
Гутарыў Дзяніс МАРЦІНОВІЧ

Кніжны свет. 2011. 28 студзеня. С. 1.